Ben erişkin kalça problemleri ile ilgilendiğim için burada sadece erişkin bilgilerini bulacaksınız. Çocuk kalça problemleri için çocuk ortopedistlerine danışmak son derece önemlidir. Zamanında ve iyi tedavi gören bir çocuk tamamen normal bir hayat sürerken, yetersiz tedavi aşağıdaki sorunlara neden olabilecektir.

Doğuştan kalça çıkığı (DKÇ) terimi son yıllarda yerini gelişimsel kalça yetersizliği (DDH) terimine bırakmıştır. Bu hastalık esas olarak kalça eklemindeki top (femur başı) ile yuva (asetabulum) ilişkisinin değişik derecelerde bozulmasıdır. Burada değişik derecelerde olmak üzere, top ya yuva dışındadır ya da yuva içindeki pozisyonları uyumsuzdur. Tam çıkık olan vakalarda üzerine basılarak yürüdükçe baş yukarı doğru ilerler. Orijinal yuva yerine daha yüksekte içinde kıkırdak olmayan yeni bir yuva yapar. Doğal olarak bu yuva şekil ve yapı olarak yetersizdir.

Tam çıkık olayan vakalarda genellikle yuva sığ ve küçüktür. Çoçuk büyüdükçe başın bir kısmı yuvanın dışına taşar ve yuvarlaklığı ve yuva-baş uyumu bozulur.

Yetişkin Kalça Çıkığı Belirtileri

Tam çıkık olanlarda çift taraflı ise “ördek yürüyüşü” denilen yalpalayarak yürüyüş vardır. Tek taraflı ise 4-6 cm ye ulaşan bir kısalık eklenir. Yıllar içinde leğen kemiğindeki eğilme nedeniyle kısalık azalabilir, fakat bu uzun vadede bel kemiğinde eğriliğe -skolyoz- neden olabilir. Ağrı ileri yaşlara kadar olmayabilir, hatta çıkık kalça ile futbol oynayan çocuklar sıktır.

Yarı çıkıklar (subluksasyon) ağrı başlayana kadar hiçbir belirti yapmadan her türlü aktiviteyi yapabilirler. Zaman içinde kireçlenme ağrıya neden olur. Ağrı tipik olarak kasıkta ve uyluk önünden dize doğru yayılır.

Yetişkin Kalça Çıkığı Tanısı

Tanı kolaydır fakat planlama için öncelikle iyi bir muayene gerekir. Yürüyüş, hissedilen kısalık, eklem hareket açıklığı, adalelerin durumu mutlaka değerlendirilmelidir. Sonrasında röntgen, zaman zaman CT (tomografi), hissedilen kısalıkla radyolojik kısalığın farklı olduğunda orthoröntgenogram denilen milimetre seviyesinde hassas ölçüm yapan bir radyolojik inceleme gerekebilir.

Yetişkin Kalça Çıkığı Tedavi Seçenekleri Nedir?

Aşağıda protez hakkında daha uzun bilgi edinebileceksiniz ama tedavi planını anlamanız için burada tedavi seçeneklerini başlıklar halinde vereceğim;

1. Protez; Normale yakın bir sonuç sağladığı için en çok önerilen ve hastaların en çok istediği seçenektir. Yüksekte olmayan,tek taraflı, ileri derecede ağrılı kalçalarda çok iyi sonuç vermektedir. Ancak çift taraflı yüksek kalçalarda hastalar da genç ise çok dikkat edilerek yapılması gerekir. Yüksek kalçalarda çok sorunlu olabilir.

2. Uzatma; tek taraflı yüksek kalçalarda ciddi bir topallama vardır. Özellikle genç yaşlarda bunun neden olduğu topallama çok rahatsız edici olabilir. Bu kişilerde 30-35 yaşından genç yaşlarda yapılacak uzatma, topallamayı ciddi derecede azaltır, tam geçirmez. Aslında uzatma sonrası hastanın nasıl yürüyeceği bir süre planlanan uzatma kadar yükseltilmiş bir ayakkabı kullanılarak anlaşılabilir. 40 yaş sonrası tercih edilmez.

Uzun zahmetli bir iştir ve daha sonra kalça protezi yapılmasında zorluk çıkarmaması adına çok dikkatli ve bu konuda uzmanlaşmış bir kişi tarafından planlanıp yapılmalıdır. (Kemik uzatması “Ortopedik Deformite“ konusunda uzmanlaşmış kişiler tarafından yapılmalıdır. Kişisel olarak geçmişte uzatma deneyimim olmasına rağmen son 20 yıldır bu konuda uzmanlaşmış arkadaşlarıma yolluyorum.

Uzatma işleminde her 1 cm için 1 ay bacakta dışarıdan takılacak bir cihaz taşınacağı, sık kontrol gerektiren bir işlem olduğu unutulmamalıdır.

Osteotomiler; özellikle genç yaşlarda, ağrılı yarı çıkık durumunda genellikle femur daha az olmak üzere asetabulum (yuva) a yapılan kemik yönünü uyumu arttıracak yeniden yönlendirme mantığına dayanan operasyonlardır. Kemikler kesilerek uygun açıya getirilir ve vida, plak gibi materyaller ile sabitlenir. Kesilen kemiklerin kaynama sürecinde koltuk değneği kullanılması gerekir. Başarılı osteotomi işlemi protez yapım aşamasını geciktirir ve ağrısız bir hayat sağlar. Bu konuda da uygun vaka seçimi, planlama ve plana uygun bir cerrahi son derece kritiktir.

Karar Rehberi

Bu konunun en kritik başlığı bence kara rehberidir. Beni de en çok strese sokan konu budur. İki nedenle operasyon planlanabilir

1. Kozmetik, yani topallama ve şekil bozukluğu
2. Ağrı

Topallaması olan genç yaşlarda bir kişinin topallamadan kurtulma birinci önceliğidir. Aslında topallama hastalığın doğal bir bulgusu olduğu için çoğu hasta küçük yaşlardan itibaren buna uyum sağlar. Fakat zaman içinde ağrı de eklenir. Günlük yaşamı kısıtlayan ağrı tedavi gerektirir. Bu tür durumları tek tek ele almaya çalışacağım.

1. İki taraflı kalça çıkığı olan vakalarda ördek yürüyüşü denilen bir topallama şekli vardır. Hastalar kilo alırsa bu yürüyüş belirginleşir. Zayıf ve yürüyüşüne dikkat edenlerde ise dikkatli bir göz dışında fark edilmeyebilir. Ben bu hastaları asla topallama nedeniyle ameliyat etmiyorum. Protez ömrünün 25 yıl olduğu ve revizyon ameliyatlarının zorluğu düşünülürse problem çıkmadığı durumlarda bile 40 yaş altında en az 6, 40 yaş üzerinde en az 4 protez ameliyatı geçirileceği büyük bir risktir. Ortalama hayat süresinin 85 yıl olduğu unutulmamalıdır. Ne yazık ki gençler bunu düşünmeden topallamadan kurtulma amacıyla doktorları ameliyata ikna etmeye çalışırlar. Bunun için de ağrı kozunu kullanırlar. Ağrı kişinin hissettiği bir bulgu olduğu için doktorun ağrı olup olmadığını net bilmesi mümkün değildir. Bazı meslektaşlarımın daha kolay protez önerdiği de düşünülürse bu hastalar maalesef sonu belirsiz bir maceraya atılmaktadırlar. Hastalara önerim günlük hayatınızı ciddi kısıtlayacak ağrınız yoksa topallama için LÜTFEN AMELİYAT OLMAYIN!!!

2. Tek taraflı kalça çıkığı; durumunda ciddi bir kısalık olabilir ve dengesizlik mevcuttur. 2 cm ye kadar kısalıkları vücut telafi eder ancak fazlası topallama yaratır. Bu hastaların çoğu kısalığı telafi etmek için parmak ucunda yürür ve yükseltici bir ayakkabı kullanırlar. Eğer bu iki yola ek olarak kısalığı telafi etmek için leğen kemiğinde de bir eğilme olur. Bu eğilme fazla olduğunda zaman içinde bel sorunlarına ve eğriliğine neden olabilir. Bu vakalarda genç yaşta leğen kemiğinde eğilme fazla ise ağrı yok ise uzatma ameliyatı önerilebilir. Kısalığın fazla olduğu vakalarda uzatma, hem topallamayı azaltması hem de ileride gelişecek bel sorunlarından kaçınmayı sağlayacaktır.

Eğer ağrı varsa ağrının kökenine bakmak gerekir. Ağrı bel kökenli ve kalıcı şekil bozukluğu yapmamış ise uzatma yapılabilir, beldeki şekil bozukluğu sertleşmiş ve skolyoz oluşmuş vakalar genelde ileri yaşlarda görülür ve uzatma beldeki dengesizliği kötü etkilediği için önerilmez. Ağrı kalçaya ait ise uzatma tek başına yapılamaz. Kalçaya ağrı giderici nadiren yapılan osteotomi veya eklemi dondurma ameliyatı ile birlikte uzatma yapılabilir.

Tek taraflı kalça çıkığınız var ve topallama rahatsız etmiyorsa ameliyat olmayınız. Kalça ağrınız hafifse kilo verip ağrı yapan aktivitelerden uzak durunuz, erken bir ameliyat kararı almayınız. Günlük hayatınızı kötü etkileyen şiddette ağrınız varsa protez iyi bir seçenek olabilir ancak yaş faktörünü unutmamak gerekir. Sadece topallama için erken yaşlarda uzatma, 60 yaş sonrası protez yapılabilir.

3. Yarı çıkık kalçalar; Bu hastalarda topallama nadirdir. Ancak ağrı ve kireçlenme tam çıkıklara göre daha erken yaşlarda gelişebilir. Bu vakalarda erken yaşlarda osteotomi iyi bir seçenek olabilir. 40 yaş sonrası ağrılı yarı çıkıklarda ağrınız hafifse kilo verip ağrı yapan aktivitelerden uzak durunuz, erken bir ameliyat kararı almayınız. Günlük hayatınızı kötü etkileyen şiddette ağrınız varsa protez iyi bir seçenek olabilir.

Kalça Çıkıklarında Protez

Bu bölümde protezin, sadece çıkık olan kalçalardaki farklılıklarına değinilecektir. Kalça protezine ait merak ettiğiniz diğer detaylar için kalça protezi bölümüne bakınız.

Kalça çıkığında protez, standart protez cerrahisine göre hem ameliyat sonrası izleme,hem cerrahi teknik, hem kullanılan protezler, hem sonuçlar hem de riskler açısından büyük farklılıklar gösterir.

Çıkık kalçada yuva normale göre çok daha küçük ve sığdır. Bu nedenle yeni bir kalça yuvası yapmak gerekecektir. Bunun için kalçada bulunan kemik miktarı cerrahı sınırlar. Derinliği arttırmak için yuvanın tabanı kesilerek derinleştirilebilir. Bu durumda standartlara göre daha küçük protez yuvası kullanmak gerekir. Daha küçük yuva cm2 ye binen yükü arttıracağı için protezin iç yuva kaplamasının beklenilenden erken aşınmasına neden olabilir. Kemiğe yerleşen titanyum kısım gevşemediği sürece bu basit bir ameliyatla düzeltilebilir. Yuvanın sınırlarını oluşturan kemik sınırların korunamaması genç hastalarda daha sonraki protez değişimlerinde büyük sorunlar yaratabilir. Bu nedenle deneyimli ellerde yapılması sonraki cerrahiler için de hayatidir.

Çıkık kalçalarda baş şekilsiz, boyun standart dışı ve normal yerine göre 1-8 cm yukarıdadır. Protezin alttaki sapının girdiği femur (uyluk) kemiği normale göre dardır. 3 cm ye kadar yukarıda olan kalçalarda bu durum dezavantaj yaratmaz ve her iki kalça ameliyat sonrası eşit yükseklikte olur. 3 santimetreden fazla yukarıda olan kalçaları aşağıda yapılan normal pozisyondaki yerine indirmenin bir takım teknik sorunları vardır. Femur etrafındaki kaslar, özellikle de siyatik sinir hastanın yapısına göre 3 ile 5 santimetre arasında aşağı indirilmesine izin verir. Daha yüksekteki kalçalarda kemiği kısaltmak gerekir. Örneğin kalçanın 8 cm yüksekte olduğu orta boy bir kişide en fazla 4 cm aşağı indirilebileceği için kemiğin 4 cm’lik bölümü (8 cm yükseklik – 4 cm kalçanın izin verdiği aşağı indirme yüksekliği = 4 cm) kısaltılır. Bunun için kemikte ek kesi (kısaltma osteotomisi) yapılır. Bu durumda da kısalığın tamamı değil yarısı telafi edilmiş olur. 2 cm si vücut tarafından telafi edilirken geriye 2 cm lik bir kısalık kalabilir.

Kalçayı aşağı indirme işleminde en korkulan durum siyatik felcidir. İyi, deneyimli ellerde bile % 5-10 arasındadır. Gereken kısaltma yapıldı ise bu durum genellikle geçicidir. Gerekli kısaltma yapılmadığında ise kalıcı olabilir. Yine kısaltma osteotomisinin tesbiti için bazen ek plak-vida kullanılması gerekebilir. Ayrıca osteotomi hattında kaynama problemleri de görülebilir.

Bize gelen hastaların önemli bir kısmında daha önce geçirilmiş ameliyatlara nadiren de çıkığa bağlı hareket kısıtlılıkları vardır. Ciddi hareket kısıtlılığı olan veya hiç hareket olmayan hastalarda protez sonrası tam hareket açıklığına ulaşılamayabilir.

Normal protezlerde hemen normal basmaya izin verilirken yuvaya veya femura osteotomi yapılan hastalarda 8 haftaya kadar koltuk değneği kullanmak gerekebilir. Uzatma yapılan vakalarda 6 ay kadar adele gerginlikleri normaldir. Kalça adelesisinin küçüklüğü 2 yılda kendini toparlar.

Bu kadar iç karartıcı bilgiden sonra aslında bu ameliyatların iyi ellerde %90-95 oranında son derece iyi sonuçlandığını söylemem gerekir. Yine de kalça çıkıklarında yukarıdaki nedenlerle protez basit gerekçelerle yapılmamalıdır.