Sovyetler Birliği'nin çöküşü sonrası batı tıbbında yepyeni bir ufuk açılmıştır. Batı tıbbı İlizarov ile tanışma olanağına kavuşmuştur. İlizarov isimli rus ortopedistin yaklaşık 40 yılda geliştirdiği şaşırtıcı yöntemle kemiklerin10-15 cm ye kadar uzatılması, düzeltilmesi çok zor şekil bozuklukları ve kırıkların tedavisi mümkün olmuştur.

Özellikle kemik uzatma ameliyatları günümüzde felç, kırık, iltahap, bazı kemik hastalıklarında oluşan bacak ve kol kısalıklarında bir çözüm olanağı getirmiştir. Kulağa hoş gelen uzatma ameliyatları ne yazık ki kolay ve sorunsuz işlemler değildir. Uzun, sıkıntılı ve zaman zaman da komplikasyonlara neden olabilmektedir.

Kemik uzatma operasyonları nasıl yapılır?

Ana prensip uzatılacak kemiği kesilmesi (yani düzgün bir kırık oluşturulması), sonrasında kesik kemiğin üst ve alt parçalarına vida veya tellerle tutturulmuş, cilt dışına yerleştirilmiş eksternal fikzatör denilen bir cihaz yardımıyla hergün belirli miktarda (ortalama günde 1 mm) aralığı açma esasına dayanır. Uzatma sırasında düzenli kontrollerle açılan aralığı kemiğin doldurup doldurmadığı izlenir. Uzatma sona erdikten sonra açılan aralıktaki yeni kemik dokusunun sertleşmesi beklenir. Bu tamamlanınca eksternal fikzatör çıkarılır.

Başka uzatma yöntemleri tanımlanmışsada en sık ve güvenli yöntem yukarıda anlatılan İlizarov yöntemidir. Ancak bazı vakalarda İlizarov eksternal fikzatörü yerine kullanımı ve taşıması daha kolay eksternal fikzatörler İlizarov prensibiyle uzatmalarda kullanılmaktadır.

Kemik uzatma operasyonları kimlere yapılabilir?

Kemik uzatmaları 2 cm nin üzerindeki bacak kısalıklarında, ciddi kozmetik veya fonksiyon kaybına neden olan kol kısalıklarında yapılabilir.
2 cm üzeri bacak kısalığı topallamaya neden olur. Daha ileri kısalıklarda; kısalığı telafi etmek için leğen kemiğinin aşağı sarkıtılması ve bunu dengelemek için bel kemiğinin eğilmesi ile gelişen bel sorunları, sürekli parmak ucuna basma sonucu topuğa basamama (ekinus deformitesi), çabuk yorulma gibi bulgular topallamaya eşlik eder. Yukarıdaki bulguları olan kişilerde bacak uzatma operasyonları yapılabilir.

Kol uzatma ameliyatları daha nadir olarak yapılmaktadır. Kolda en sık kemik uzatma gerekliliği önkol kemiklerinden birinin kısalığı nedeniyle fonksiyonun bozulmuş olmasıdır. Daha nadir olarak ileri kısalıklarda estetik amaçlı yapılabilir.

Estetik amaçlı bacak ve kol uzatmaları akondroplazi denilen cücelik tipinde yapılabilir. Burada gövde normal boyda kol ve bacaklar kısadır. Bu vakalarda erken başlanması koşuluyla 20-25 cm ye kadar bacak, 10-12 cm ye kadar kol uzatılması mümkündür.

Kemik uzatma operasyonları kimlere yapılmamalıdır?

Bacak uzatma kararı verilirken özellikle çocuk felci sonucu oluşan kısalıklarda iyi karar vermek gerekir. Fonksiyon görmeyen bacaklarda, cihazsız yürüyemeyen vakalarda uzatma genellikle gereksizdir. Yine kemik gelişimi kötü olan felçlilerde uzatmanın normal koşullara göre uzayabileceği, bazen gerçekleşemeyebileceği hesaplanmalıdır. Ayrıca var olan kas güçlerinde bir miktar azalma, varolan bazı biçim bozukluklarında ek müdahaleler ile düzeltme gerektirecek ilerlemeler olabileceği unutulmamalıdır.

2-3 cm arası kısalıklarda karar için dikkatli düşünülmelidir. Büyümesi tamamlanmamış cocuklarda kısalık telafisi için karar dikkatli alınmalıdır. İleride gelişebilecek bel problemlerini önlemek ve psikolojik sorunlardan korunmak için büyük kısalıklarda iki aşamada (büyüme tamamlanmadan ve gerekirse tamamlanınca ikinci kez) uzatma yapmak mantıklı olabilir.

Özellikle 5 cm üzeri uzatmalar 35 hatta 26 yaş altında yapılmalıdır. Aksi halde ciddi kaynama problemleri karşımıza çıkabilir.

Kolda tek taraflı ciddi kısalık ve cücelik dışında estetik amaçlı uzatmalardan kaçınmak gerekir. Çünkü bu durumlarda uzatmanın iki taraflı yapılma zorunluluğu hem zamanı tahammülü zor bir yere kadar uzatır, hemde normal fonksiyona sahip bacaklarda operasyon risklerini iki defa almak gereksizdir.

Kemik Uzatma Ameliyatlarındaki Zorluklar

• Zaman – Genelde ortalama her uzatılan 1 cm için 1 ay gibi bir zaman verilmektedir. Verilen zamanda bazen 2 kata varan değişimler olabilmektedir. Yinede uzatma zamanını belirleyen 3 ana faktör yaş, kişisel faktörler ve uzatma sırasında komplikasyon gelişip gelişmemesidir. Yaş ne kadar küçük, kişisel faktörler ne kadar pozitif (bünye, kemik kalitesi, vucudun kemik yapım potansiyeli vb), komplikasyon ne kadar az gelişirse uzatma zamanı o kadar kısa olur. En kısa uzatma süresi 4 aydır, üst sınır 1-2 yıl alabilir.
• Cihaz – Operasyon sırasında yerleşirilen eksternal fikzatör denilen cihaz cilt dışında taşınması zor bir cihazdır. Dışarıdan göründüğü gibi hareketi kısıtladığı, banyo yapılmaması ve temiz tutulması gerekliliği gibi sıkıntıları vardır.
• Koltuk değneği kullanımı – Hastaların büyük çoğunluğunda uzatma işlemi sırasında koltuk değneği kullanılmasını gerektirir.

Kemik Uzatma Ameliyatlarındaki Olası Problemler

• Geç kaynama veya hiç kaynamama – İleri yaşlardaki hastalarda, kemik kalitesi bozuk, bünyesel faktörleri zayıf hastalarda rastlanabilir. Uzatma süresi çok uzayabileceği gibi hiç uzatma yapılamaması veya istenilen kadar yapılamaması da mümkündür.
• Erken kaynama – Bazı hastalarda bünyesel faktörler, iyi takip yapılmaması gibi durumlarda uzatma hattında erken kaynama olur ki bu durumlarda ya yeni bir operasyonla kemiği kesmek veya uzatmayı sonlandırmak gerekir.
• Enfeksiyon – Eksternal fikzatörü kemiğe bağlayan tel veye vida diplerinde küçük enfeksiyonlar %50 vakada olmaktadır. Bunlar pansuman, antibiotik kullanımı küçük önlemlerle halledilebilmektir. Bu tür küçük iltahapların ihmal edilmesi tel-vida dibi iltahaplarının kemiğe bulaşmasına neden olabilir. Bu durumda tel veya vidanın değişmesi gerekebilir. Çok ihmal edilmiş vakalarda tüm sistemin çıkarılması gerekebilir. En ciddi enfeksiyon kemik kesimi sırasında alınan enfeksiyonlardır. Bu durum uzatma işlemine devam edilememesi, kesilmiş kemiğin kaynamaması gibi ciddi sorunlara neden olabilir. Bu durumdan sakınmanın en iyi yolu sterilizasyonu iyi ameliyathaneler kullanmaktır. Yinede en iyi koşullarda bile %2 civarında bu tür cerrahi enfeksiyon olasılığı vardır.
• Şekil bozuklukları – eksternal fikzatöre ait problemler veya hatalı uzatmadan kaynaklanabilen kemiğin istenmeyen açılarda uzaması mümkündür. Bunlara görüldüğü anda müdahale edilebilir. İhmal edilmesi kalıcı sorunlara neden olur. Uzatmalarda diz ve ayak bileği adelelerinin kısa kalması sonucu topuğa basamama, dizi düzeltememe gibi sorunlar görülebilir. Bu sorunlarla karşılaşmamak için düzenli germe ekzersizleri yapılması esastır.
• Damar-sinir yaralanmaları - Ameliyat sırasında nadiren de olsa görülebilir. Deneyimli ellerde neredeyse görülmemektedir. Asıl sinir sorunları uzatma sırasında görülebilir. Genellikle günlük 1.5 mm ve üzeri hızla uzatmalarda olur. Hastaların uzatma sırasında uyuşukluk duymaları durumunda derhal doktorları ile iletişim kurmaları önerilir.

Kemik Uzatma Ameliyatlarında Sonuçlar

Yukarıda anlatılan komplikasyonların büyük kısmı hasta-doktor ilişkisinin kesintiye uğraması sonucunda olmaktadır. Burada başarının anahtarı; ameliyatın iyi ellerde yapılması , hastanın takibinin sık aralıklarla - dikkatle yapılması, hastanın olası riskler ve komplikasyonlar hakkında iyi bilgilendirilmesi ve sorun olduğunda hastanın en kısa zamanda doktoruna ulaşabilmesidir.

Doğru seçilmiş ve iyi takip edilen vakalarda %90 a varan tatminkar sonuçlar alınmaktadır.